ДО ПИТАННЯ ПРО «ТУРЕЦЬКІ ФОРТИФІКАЦІЇ» МЕДЖИБОЖА 1672-1699 Р. У СВІТЛІ ДОКУМЕНТАЛЬНОЇ ХРОНОЛОГІЇ ОСМАНСЬКИХ ПРЕТЕНЗІЙ НА ПОДІЛЛЯ

1
ДІКЗ «Межибіж», смт Меджибіж
2
ДІКЗ «Межибіж», смт Меджибіж

У статті на основі документів та публікацій архівних матеріалів подається хронологія турецького та польського перебування в Меджибожі та контролю над Меджибізьким замком. Короткий термін турецького володарювання (в сукупності  близько 8 років) і складні для турецької сторони умови на Поділлі 1672-1699 р. ставлять під сумнів поширені наративи про 27 років османської окупації Меджибожа і значний турецький внесок у розбудову Меджибізького замку. Натомість, є свідчення про нездатність турецьких військових утримувати замок та його підрив під час евакуації 1686 р. Документи, які досить давно введено у науковий обіг, свідчать, що більшу частину цього часу Меджибіж перебував в руках його спадкового власника Миколая Ієроніма Сенявського. та слугував осередком для польських військових рейдів Поділлям. Реальна картина подій 1772-1699 рр. в Меджибожі йде врозріз з стереотипами, які циркулюють в літературі протягом двох століть і практично виключає наявність османського внеску в архітектурну та фортифікаційну спадщину Меджибожа.

1688. Relatya praeclare gestorum woyska J. K. M. y Rzeczypospolitej w czteroletnich kampaniach począwszy ab anno 1685 aż do teraźniejszego seymu in anno 1688 (...). Biblioteka PAN Kraków, rkps 1081.

1879. Akty, otnosyashhiesya k istorii Yuzhnoj i Zapadnoj Rossii, sobrannye i izdannye Arkheograficheskoj komissiej. T. 11 : 1672-1674 ; Pribavleniya 1657. Sankt-Peterburg: tipografiya M. Ettingera.

1881a. Akta historyczne do objaśnienia rzeczy polskich służące. Tom II. : Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego : Tomu I część II : 1672 – 1674. Kraków: drukarnia «Czasu».

1881b. Akta historyczne do objaśnienia rzeczy polskich służące. Tom V. : Archiwum spraw zagranicznych francuskie do dziejów Jana Trzeciego : (Lata od 1677 do 1679). Kraków: drukarnia «Czasu».

Akmen, I., and others, 2020. Mill on the South Bug river in the city of Medzhybizh. Current issues in research, conservation and restoration of historical fortifications. Number 13. Chełm ; Lviv: The State School of Higher Education in Chełm ; L’viv Polytechnic National University, S.9–26. DOI:10.23939/fortifications2020.13.009

Guldman, V., 1901. Monuments of antiquity in Podolia: (Materials for compiling an archaeological map of the Podoian province). Kamenets-Podolskiy: Tipografia Podolskogo gubernskogo pravleniya.

Klucz międzyboski (Międzybóż). „Inwentarz miasta [Międzyboża] Miendziboża [i włości międzyboskiey] spisany w zamku Miendziboskim roku 1692 dnia 2 Novembris». 1692. Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie, Rkps 8174 T. 1.

Kołodziejczyk D., 1994. Podole pod panowaniem tureckim: Ejalet Kamieniecki 1672-1699. Warszawa: Oficyna wydawnicza POLCZEK Polskiego Czerwonego Krzyża. ISBN 83-85272-32-1.

Krikun N., 1968. To the question of the population of the Podolsky Voivodeship at the end of the 17th century. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 2, s. 119-144.

Krykun, M., 1998. «Dariusz Kołodziejczyk. Podole pod panowaniem tureckim: Ejalet Kamieniecki 1672-1699. Warszawa: Oficyna wydawnicza POLCZEK Polskiego Czerwonego Krzyża, 1994.» [review]. Visnyk L'vivs'koho Universytetu. Serija istorychna. Issue 33.

Krykun M., 2009. A 1717 Inventory of Medzhybizh Volost. Lviv: Shevchenko Scientific Society. ISBN 966-8868-18-8.

List ze Lwowa, 24 IV 1673, w: Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnéj Polski, diaryusze, relacye, pamiętniki i.t.p. służyć mogące do objaśnienia dziejów krajowych tudzież listy historyczne do panowania królów Jana Kazimiérza i Michała Korybuta oraz listy Jana Sobieskiego marszałka i hetmana wielkiego koronnego., T.2. Kraków: Józef Cyper. s. 207-208.

Lohvyn H., 1959. Castle in Medzhybizh (Architectural monument of the 16th century). Kyiv: Derzhbudvydav.

Lopushynska Ye., 1996. Medzhybizh Fortress. Pamiatky Ukrainy, №3–4, p. 42–47.

Matviishyn Ya., 2004. Cartographic Paintings of Three Ukrainian Castle Forts from the Seventeenth Century (Bar, Medzhybozh, Chyhyryn) in the Diplomatic Archives of the Ministry of Foreign Affairs of France. In: Historical Cartography of Ukraine. Lviv : Kyiv :  N.Y. : M. P. Kots Publishing, s. 195-200.

Nahnybida R., 2015. Defensive fortifications of the Podolian Voivodeship during the Polish-Turkish War of 1672–1699. In: Pratsi Tsentru pamiatkoznavstva. Issue 27, s. 206-225.

Pułaski, K., 1898. Szlachta podolska w czasie zaboru tureckiego (1672-1699). w: Szkice i poszukiwania historyczne Serya druga. Petersburg: Księgarnia K. Grendyszyńskiego, s.201-279.

Setsinskij E., 1901. Parishes and churches of the Podolian eparchy. Trudy Podolskogo eparkhialnogo istoriko-statisticheskoho komiteta. Issue 9, s. 1-1266.

Sitsinskyi Ye., 1928. Defensive castles of the Western Podillya of the XIV-XVII centuries : (Historical and archaeological essays). Kyiv: Ukrainska akademiia nauk.

Stolicki J., 1996. The importance of Medzhybiz in the Polish-Turkish relations of 1672–1699. In: Medzhybizh 850 rokiv istorii : Materialy naukovo-praktychnoi konferentsii 17 serpnia 1996 r. Medzhybiz, w. ed., s. 42-44.

Świecki, T., 1816.  Opis starożytney Polski. Warszawa: Druk Zawadzkiego i Węckiego.

Zapadenko I., 2020. Arhitectural symbols in the attics of the Sieniawski palace in the context of hte Renaissance and the Reformation and its application to the problem of dating some objects of Medzhybizh castle. Current issues in research, conservation and restoration of historic fortifications. Number 11. Chełm ; Lviv: The State School of Higher Education in Chełm ; Lviv Polytechnic National University, s. 110-138.