РЕГУЛЯРНИЙ САД XVIII СТ. ПРИ МЕДЖИБІЗЬКОМУ ЗАМКУ: ДОКУМЕНТИ І КАРТОГРАФІЯ

1
ДІКЗ «Межибіж», смт Меджибіж

На підставі інвентарів Меджибізької волості, топографічних планів та інших документів у статті наводиться розташування, опис споруд та ботанічний опис так званого «італійського саду», який належав власникам міста Меджибожа у XVIII ст. Подаються задокументовані обставини його створення та свідчення його наявності в містобудівній структурі меджибізького передмістя. Зазначаються відмінності саду в Меджибожі від класичних італійських садів. Також на підставі архівних документів доводиться неспроможність припущень про влаштування в Меджибізькому замку резиденції у стилі романтизму. Витяги з документів наводяться мовою оригіналу і в українському перекладі.

1754: Opisanie dworu międzyboskiego [Рукопис], 1754. Ф. 141, Оп. 1, Спр. 1508. Львівська наукова бібліотека ім. В. Стефаника НАН України.

Adamczyk J. L., 2004. Fortyfikacje stałe na polskim przedmurzu od połowy XV do końca XVII wieku. Kielce: Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej.

Аkmen І., Bozhko K., Kutsenko T. and Rusanova M., 2020. Mill on the South Bug river in the City of Medzhybizh. Current Issues in Research, Conservation and Restoration of Historic Fortifications13, s. 9–27. https://doi.org/10.23939/fortifications2020.13.009

Cerenowicz Sz. J., 1743. Klucz do skarbcu koron, mitry, purpury y honorów europeyskich w domu Augusta Aleksandra y Mariey Zofiey Sieniawskiey Xięstwa Czartoryskich założonego, podany przez Szymona Jerzego Cerenowicza, roku 1743. Tom I. Wiadomości genealogiczne i historyczne o sławnych rodach polskich z dodaniem wierszy i kopii aktów historycznych oraz «Regestrum munimentów Archivi Międzybożensis», z r. 1740. [Rękopis]. 3547, IV. Kraków: Biblioteka XX Czartoryskich.

Cerenowicz Sz. J., 1753–1755. Plac prawnych prac Międzyboż w Podolu, Granów w Ukrainie, dobra jo. xięstwa ichmciów Czartoryskich wojewodów, generałów ziem ruskich y podolskich małżonków dziedziczne przez Szymona Jerzego Cerenowicza […] delineowany roku pańskiego 1753–1755. Tom 1. [Рукопис], 1753–1755. Ф. 5, Оп. 1, Спр. 3268 І. Львівська наукова бібліотека ім. В. Стефаника НАН України.

Czartoryska I., 1805. Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów. Wrocław: W. B. Korn. Dostępny w: https://cyfrowe.mnk.pl/publication/22231

Gołębiowska Z., 1983. Podróż Izabeli i Adama Jerzego Czartoryskich do Wielkiej Brytanii (1789–1791). Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia. Vol. 38/39, s. 129–146.

Jundziłł J., 1830. Opisanie roślin w Litwie, na Wołyniu, Podolu i Ukrainie dziko rosnących, iako i oswoionych: podług wyd. szesnastego układu roślin Linneusza. Wilno: Józef Zawadzki. Dostępny w: https://kpbc.umk.pl/dlibra/doccontent?id=505

Klucz międzyboski. Inwentarz klucza: miast, wsi oraz folwarków. 1752. Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie, Rkps 8197 (Dawna sygn. 4111).

Klucz międzyboski. Inwentarz klucza: miast, wsi oraz folwarków. 1753. Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie, Rkps 8198 (Dawna sygn. 4114).

Klucz międzyboski. Inwentarz klucza: miast, wsi oraz folwarków. 1758. Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie, Rkps 8202 (Dawna sygn. 4121).

Klucz międzyboski. Inwentarz klucza: miast, wsi oraz folwarków. 1759. Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie, Rkps 8203 (Dawna Gosp.308).

Mappa sporów granicznych w gruntach między dobrami dziedzicznemi, wsią Hołowczyńce zwaną do klucza Międzyborskiego […] y wsią Horbasowem starostwa Latyczowskiego […] [Dokumentacja geodezyjno-kartograficzna], 1772. Sądy Komisarskie, Sygn. 1/405/0/-/500–17. Archiwum Główne Akt Dawnych.

Nestorow R., 2009. Jan Baptysta Dessieur – inżynier, architekt czy plenipotent hetmana Adama Mikołaja Sieniawskiego? W: Biuletyn Historii Sztuki. R. 71, nr 3. Warszawa: Instytut Sztuki PAN. s. 319–360. https://doi.org/10.11588/diglit.35030.30

Nestorow R., 2016. Pro domo et nomine suo: Fundacje i inicjatywy artystyczne Adama Mikołaja i Elżbiety Sieniawskich. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.

Niemcewicz J. U., 1868. Pamiętniki czasów moich [dzieło pośmiertne]. Lipsk: F. A. Brockhaus.

Pierwsze lata porozbiorowe, 1887. W: L. Dębicki, komp. Puławy (1762–1830): monografia z życia towarzyskiego, politycznego i literackiego. Lwów: Księgarnia Gubryniwicza i Szmidta. Т. 2 Czasy porozbiorowe. Dostępny w: http://bc.umcs.pl/dlibra/publication/835/edition/1395

Słaby A., 2014. Rządzicha oleszycka. Dwór Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jako przykład patronatu kobiecego w czasach saskich. Kraków: Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner. Dostępny w: https://depot.ceon.pl/handle/123456789/4818

Zapadenko I., 2022a. Medzhybizh castle in the 1760th years Inventories. Current Issues in Research, Conservation and Restoration of Historic Fortifications. 17(2022), s. 79–113. doi: 10.23939/fortifications2022.17.079

Zapadenko I., 2023. «Ogród włoski» na Stawnicy: przyczynek do kwestii ogrodnictwa w międzyboskim kluczu w XVIII. wieku. У: Шляхетна Україна. Матеріальна та духовна культура, 20 вересня 2022, Маліївці. Кам’янець-Подільський: ТОВ Друкарня «Рута». с. 69–74.

Zbiór akt grodzkich i prywatnych ułożonych wg miejscowości L-M: Miedzybóż – sądowych, majątkowych z lat 1663–1744 dotyczacych dóbr Sieniawskich, Czartoryskich. 1663–1744. Sygn. 3822 IV Rjęz. Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie.

Байдич В., 2022. Інвентар 1765 року – як безцінне джерело вивчення історії Меджибозького замку та містечка Меджибіж. В: Матеріали Всеукраїнської наукової історико-краєзнавчої конференції «Хмельниччина: історія та сучасність», 22 вересня 2022, Хмельницький, Украина. Хмельницький: ФОП Стрихар А.М. с. 104–109.

Документи ремісничих цехів на Поділлі XVI–XVIII ст., 2004. В: Літопис Хмельниччини. Перекладач Мирослав Пінчак. Хмельницький: Хмельницький обласний краєзнавчий музей. с. 29–47.

Западенко І., 2022b. Інвентарі Меджибожа 1752–1753 рр. як джерело до досліджень Меджибізького замку. В: Археологія & Фортифікація України, Кам’янець-Подільський. Кам’янець-Подільський: Кам’янець-Подільський державний історичний музей-заповідник. с. 279–287.

Западенко І., 2022c. Меджибізький замок в описах Інвентарів Меджибізького ключа XVIII ст. Подільська старовина. 8(1), с. 88–96.

Западенко І., 2022d. «Опис двору Меджибізького…» 1754 року: новий переклад, реконструкція, локалізація на теренах міста. В: Матеріали Всеукраїнської наукової історико-краєзнавчої конференції «Хмельниччина: історія та сучасність», 22 вересня 2022, Хмельницький, Украина. Хмельницький: ФОП Стрихар А.М. с. 95–104. https://kraimuz.km.ua/wp-content/uploads/2022/09/konferencziya_2022-opt.pdf

YouTube.com, 2021. Кам’янець-Подільський музей, 2021. Секція ІІ / Конференція «Археологія & Фортифікація України» 26.11.2021 [online] Доступно: <https://www.youtube.com/watch?v=NLJOnnoq3o4&amp;t=3056s> [Дата звернення: 01 Грудень 2023]

Кліщ О., Свінціцька Л. та Нагнибіда Р., 2023. Перспективи ревалоризації «Садів де Вітте» в Кам’янці-Подільському. В: Шляхетна Україна. Матеріальна та духовна культура, 20 вересня 2022, Маліївці. Кам’янець-Подільський: ТОВ «Друкарня «Рута». с. 75–82.

Крикун М., 2007. Шимон Єжи Церенович і його книга «Plac prawnych prac». В: До джерел. Збірник наукових праць на пошану Олега Купчинського з нагоди його 70-річчя. Київ – Львів. Т. 2. с. 377–406.

Крикун М., 2009. Інвентар Меджибізької волості 1717 року. Львів: Наукове товариство ім. Шевченка.

Пажимський, О., 1996. Синявські, Чарторийські, Меджибіж. В: Меджибіж: 850 років історії, 17 серпня 1996, Меджибіж. Меджибіж. с. 32–35.

План замку и форштату местечка Межибожа сочинен мая 9 дня 1769 года, 1769. Ф. 349, Оп. 19, Спр. 2188. Російський державний військово-історичний архів.

План местечка Меджибожа с окрестностями на 5 верст, 184?. Ф. 846, Оп. 16, Спр. 19759. Російський державний військово-історичний архів.

Томілович, Л., 2019. Історико-архітектурний опорний план смт Меджибіж Хмельницької області з визначенням меж і режимів використання зон охорони пам’яток та історичних ареалів. Київ: «Інститут культурної спадщини» Всеукраїнської Ради з охорони культурної спадщини.